Benzodiazepinen kortdurend gebruiken
De richtlijnen stellen dat artsen benzodiazepinen hooguit voor enkele weken moeten voorschrijven, vooral om het risico op afhankelijkheid te verminderen. Afhankelijkheid ontstaat niet zo gauw binnen enkele weken. Benzodiazepinen werken god bij angst in bedreigende situaties, zoals angst bij echtscheiding, ontslag of ziekte van een kind of partner. Benzodiazepinen kunnen de angst heel goed dempen, maar ze nemen de oorzaak natuurlijk niet weg. Als de bedreigende situatie van beperkte duur is, hoogstens enkele weken, kan die tijd met een benzodiazepine wel worden overbrugd. Steun en medeleven zijn in een dergelijke situatie van groot belang en een benzodiazepine kan die niet vervangen.
Psychologische behandelingen kunnen een alternatief zijn voor benzodiazepinen. Dat geldt zeker voor mensen die vaker in moeilijke situaties terechtkomen. Die kunnen soms leren beter met zulke situaties om te gaan. Een benzodiazepine is dan eventueel op zijn plaats om in het begin de ergste angst te dempen, maar niet om langdurig de angst eronder te houden zonder dat de situatie verbetert.
Er zijn echter ook mensen bij wie de angst meer constitutioneel is, oftewel eigenlijk geen (aanwijsbare) oorzaak heeft.
Sommige mensen worden geboren met een angstige, tobberige aard die eerder erfelijk is dan door omstandigheden of belevenissen bepaald. Bij zulke mensen is er niet altijd houvast om de angst psychologisch te behandelen en dan kan het zinvol zijn om ze langdurig met een benzodiazepine te behandelen. Deze mensen hebben meestal genoeg aan lage doseringen en voor hen heeft jarenlang slikken weinig nadelen.
Mensen die gemakkelijk aan een benzodiazepine verslaafd raken, zijn ook na enkele weken moeilijk van het gebruik af te houden. Een richtlijn die de nadruk legt op kortdurend gebruik van benzodiazepinen is dus verstandig, maar alleen als de mensen die deze middelen langer nodig hebben niet tussen de wal en het schip terecht komen.
Werking van bezodiazepinen
Benzodiazepinen hebben hun effecten in de hersenen via de benzodiazepinereceptoren. Dat is nogal vreemd, want het is erg onwaarschijnlijk dat er zich in de hersenen receptoren hebben ontwikkeld voor stoffen die in chemische laboratoria gemaakt zijn, en wel voordat die stoffen waren gemaakt. Dus dachten vele wetenschappers: er moeten stoffen in de hersenen zijn die net zo werken als benzodiazepinen, een soort lichaamseigen angstwerende stoffen. Die gedachte werd versterkt doordat er iets soortgelijks was gebeurd met de opiaten – stoffen als morfine. Die hebben hun effecten vai opiaatreceptoren. Toen die ontdekt waren, werden niet veel later lichaamseigen stoffen ontdekt die bij die receptoren horen, namelijk de endorfinen. Deze term komt van ‘endogene morfine’, waarbij endogeen ‘van binnenuit ontstaan’ betekent. In de afgelopen twintig jaar is niemand er echter in geslaagd zulke lichaamseigen stoffen voor de benzodiazepinereceptoren te ontdekken. Dus of ze bestaan en wat ze eventueel doen, weten we niet.
Wel intussen heel veel bekend over hoe benzodiazepinen via die receptoren werken. De benzodiazepinereceptoren vormen een onderdeel van het GABA-benzodiazepinereceptor-complex. GABA is een neurotransmitter die overal in de hersenen voorkomt. Het remt de prikkeling van andere neuronen. Die remming wordt door benzodiazepinen versterkt. Men zou kunnen zeggen dat benzodiazepinen zelf niets doen in de hersenen, maar alleen iets doen als neuronen geremd worden. Dat is een verschil met andere geneesmiddelen.
Barbituraten, de voorgangers van de benzodiazepinen, kunnen bijvoorbeeld allerlei neuronen in de hersenen direct remmen en zijn daardoor in hoge doses gevaarlijk. Ze kunnen tot een coma en de dood leiden door die remming. Dat is bij benzodiazepinen niet mogelijk, omdat ze niets doen als de neurotransmitter GABA niet remt. En GABA stopt met remmen, als er te veel remming van neuronen plaatsvindt. Daarom zijn benzodiazepinen zeer veilige middelen.
Indeling van benzodiazepinen
Benzodiazepinen worden ingedeeld in slaapmiddelen (hypnotica) en angstwerende middelen (anxiolytica). Deze indeling is enigszins willekeurig, omdat slaapmiddelen en angstwerende middelen eigenlijk hetzelfde doen. Toch stelt men aan slaapmiddelen andere eisen dan aan angstwerende middelen. Het beste slaapmiddel werkt kort na inname, in elk geval binnen een half uur, en werkt niet te lang, hoogstens acht uur. Bij een dergelijk middel hoeft men niet lang te wachten tot men in slaap valt en het is uitgewerkt als men de volgende ochtend in de auto stapt. Een angstwerend middel hoeft niet zo snel te werken, als het maar tamelijk constant werkt. Het is lastig als het erg kort werkt, want dan moet men steeds opnieuw een pil nemen.
Er is dus geen verschil tussen benzodiazepinen wat hun manier van werken betreft, maar wel wat de tijd van werken betreft. Het is daarom handiger ze in te delen naar hoe snel het middel werkt en hoe lang het middel werkt. De keuze tussen middelen is hierop te baseren. Daarbij is de indeling van slaapmiddelen en angstwerende middelen gehandhaafd om geen verwarring te stichten. Bij de keuze spelen echter ook andere factoren een rol, zoals de dosering, hoe de individuele reactie is en of men het middel elke dag of incidenteel inneemt.
Bekende angstwerende middel zijn: Alprazolam, bromazepam, chloordiazepoxide, clobazam, clonazepam, clorazepaat, diazepam, lorazepam, oxazepam en prazepam.
Bekende slaapmiddelen: Brotizolam, flunitrazepam, flurazepam, loprazolam, lormetazepam, midazolam, nitrazepam, temazepam, zaleplon, zolpidem en zopiclon.
Stoppen met benzodiazepinen
Na langdurig gebruik
Als je lang – soms maandenlang, meestal jarenlang – benzodiazepinen hebt gebruikt, kan het erg lastig zijn ermee te stoppen, vooral als je hoge doseringen gebruikt. Er zijn allerlei manieren om met zo min mogelijk problemen te stoppen. Daarbij spelen de eigenschappen van de middelen en afbouw- of uitsluitschema’s een tamelijk ondergeschikte rol. In het begin kun je veel last van onttrekkingsverschijnselen hebben. Net als bij stoppen met drinken gaat het echter om wat daarna komt: kan men verder zonden? Het is daarom verstandig een behandelaar te zoeken die ervaring heeft met dit afkicken. Dat kan een huisarts zijn of een eerstelijnspsycholoog.
Over het algemeen kan men het gebruik van een benzodiazepine in de loop van een maand beëindigen, maar er is geen bezwaar tegen om er langer over te doen. Het tempo kan men het beste in overleg met de behandelaar proefondervindelijk bepalen. Wie bijvoorbeeld driemaal per dag 20 mg oxazepam gebruikt, kan beginnen met de dosis te halveren tot driemaal 10 mg per dag. Meestal geeft dat geen problemen, behalve de onzekerheid of alles wel goed zal blijven gaan. Als dat ten minste één week en eventueel langer goed gaat, kan de dosis weer worden gehalveerd tot driemaal 5 mg per dag.
Het lastige is meestal de laatste stap. Een optie is de driemaal 5 mg oxazepam ineens te stoppen en kijken wat er gebeurt.
De meeste mensen hebben geen last van het staken van zo’n lage dosis. Er zijn echter ook mensen die daar wel veel last van krijgen. Zij kunnen de laatste dosis opnieuw innemen, bijvoorbeeld een week lang, en dan verder langzaam de dosis steeds halveren, dus driemaal 5 mg, dan driemaal 2,5 mg per dag. Als er geen tabletten van 5 mg of 2,5 mg oxazepam zijn, kan de apotheek tabletten of andere vormen van het middel verzorgen, zodat kleinere hoeveelheden kunnen worden ingenomen.
Het belangrijkste bij dit alles is de oprechte steun van de behandelaar, en van familie, naasten of vrienden en liefst ook van lotgenoten.
Na kort gebruik
Na kort gebruik van één tot enkele weken, kan men een benzodiazepine over het algemeen zonder veel problemen staken. Bij slaapmiddelen kan echter een terugslag (rebound) optreden.
Om een terugslag te vermijden, is het verstandig het middel uit te sluipen, dat wil zeggen de dosis te verlagen en dan te staken, net als hierboven beschreven bij staken na langdurig gebruik. Bij slaapmiddelen is dat niet altijd gemakkelijk, omdat er soms geen pillen met lagere doseringen beschikbaar zijn.
Bij het gebruik van benzodiazepinen als angstwerende middelen komt een terugslag minder vaak voor.
Bijwerkingen van benzodiazepinen
Benzodiazepinen hebben niet veel bijwerkingen. De belangrijkste zijn sufheid – waardoor de rijvaardigheid wordt verminderd en de werking van alcohol wordt versterkt – terugslag en afhankelijkheid. Er zijn allerlei verhalen over verschillen in bijwerkingen tussen middelen.
Alle benzodiazepinen kunnen echter de onderstaande bijwerkingen vertonen. De meeste bijwerkingen zijn erger, of treden pas op bij hogere doses. Van de middelen die snel en kort werken, zijn ook snel grote hoeveelheden in het lichaam aanwezig. Daarom treden bij slaapmiddelen, en dan vooral bij de snel werkende, sommige bijwerkingen gemakkelijk op. Voor de kans op bijwerkingen en de ernst ervan is echter de hoogte van de dosis het belangrijkste.